खासगी क्लासेसचे आक्रमण

शाळा–महाविद्यालयांच्या भिंतींपलीकडे ‘क्लास’ हा नवीनच शिक्षणविश्वाचा केंद्रबिंदू झाला आहे. प्रवेश परीक्षांचा दबाव, गुणांवरची अति भर, पालकांची स्पर्धात्मक मानसिकता आणि शालेय अध्यापनातील त्रुटी—या सगळ्यांच्या बेरीजेत आपल्याकडे खासगी क्लासेसचे आक्रमण झालं आहे.

का वाढत आहेत क्लासेस?

• स्पर्धा आणि प्रवेश परीक्षा: JEE/NEET/इतर प्रवेश परीक्षा गुणकेंद्री झालेल्या. विद्यार्थ्यांना ‘ट्रिक्स’ व ‘टेम्पलेट्स’ शिकवणारे क्लासेस आकर्षक वाटतात.

• शालेय अभ्यासक्रम–हकीकत दरी: सर्वांगीण शिक्षण ऐकायला छान; पण प्रत्यक्षात वेळ, शिक्षक–विद्यार्थी प्रमाण, आणि उपयोजित अध्यापन कमी पडतं.

• पालकांची असुरक्षा: “इतर मुलं क्लासला जातायत, आपलं मूल मागे पडेल का?”—या भीतीने निर्णय होतात.

• मार्केटायझेशन: शिक्षण ही सेवा नव्हे, उत्पादन समजून मोठे ब्रँड्स, बिलबोर्ड्स, ‘रँकर्स’च्या फोटोसह जाहिरात—ही नवी अर्थव्यवस्था.

परिणाम काय?

• शिक्षणाचा खर्च वाढतो: मध्यमवर्गीय कुटुंबांवर आर्थिक ताण. ग्रामीण/वंचित विद्यार्थ्यांसाठी समान संधी आणखी दूर जातात.

• गुणकेंद्री मानसिकता: संकल्पना समजून घेण्यापेक्षा ‘शॉर्टकट’ महत्त्वाचे ठरतात; जिज्ञासा कमी होते.

• अतिभार व मानसिक आरोग्य: शाळा + क्लास + टेस्ट = थकवा, चिंताग्रस्तता, आत्मविश्वास ढासळणे.

• शाळांची उपेक्षा: चांगले शिक्षकही शाळेपेक्षा क्लासेसकडे वळतात; शाळेचा दर्जा आणखी खालावतो—दुष्चक्र.

मग उपाय काय?

1. शालेय अध्यापन सक्षम करणे: कमी विद्यार्थी–शिक्षक प्रमाण, प्रयोगात्मक-प्रकल्पाधिष्ठित शिकवणी, सतत मूल्यांकन.

2. अभ्यासक्रम व परीक्षा सुधारणा: ‘हाय-स्टेक्स’ एकदाच होणाऱ्या परीक्षांपेक्षा बहुविध मूल्यांकन, कृतीआधारित प्रश्न.

3. क्लासेससाठी आचारसंहिता: जाहिरातीतील भ्रामक दावे, ‘रँक गॅरंटी’वर पाबंदी; फी पारदर्शकता.

4. समर्थक शाळा–क्लास सहकार्य: गरजूंना शाळाच पूरक तास देईल; मोफत सहाय्यक वर्ग, मेंटरिंग.

5. पालक-जाणिवा: “सगळे जातात म्हणून आपणही” या साखळीला ब्रेक—मुलाच्या आवडी, गती, झोप, खेळ यांना प्राधान्य.

6. करिअर विविधता: “मेडिसिन-इंजिनिअरिंगच यश” हा मिथक फोडणे; कला, व्यावसायिक कौशल्ये, उद्योजकता यांना समान सन्मान.

7. मानसिक आरोग्य पायाभूत सुविधा: शाळांत समुपदेशक, वेळापत्रकात विश्रांती, तणाव व्यवस्थापन.

निष्कर्ष

खासगी क्लासेस हे सर्वस्वी वाईट नाहीत—चांगले मार्गदर्शन, संसाधने, समुदाय देऊ शकतात. पण शिक्षणाचा केंद्रबिंदू क्लास नसून विद्यार्थी असला पाहिजे. शिक्षणव्यवस्था सशक्त केली, परीक्षा रचना बदलली आणि पालक–शाळा–समाज यांनी संतुलित दृष्टिकोन घेतला तर ‘क्लासेसचे आक्रमण’ कमी होईल; आणि शिकण्याचा आनंद पुन्हा मध्यवर्ती ठरेल.

आपण  वरील लेख सविस्तरपणे वाचल्याबद्दल धन्यवाद! लवकरच भेटू पुढील नवीन विषयासह...